O sztukach wszelakich - musical
musical, podgatunek teatru i filmu muzycznego z partiami mówionymi, śpiewanymi solo i zespołowo oraz z tańcem.
musical [mjuz-ikl], podgatunek teatru i filmu muzycznego z partiami mówionymi, śpiewanymi solo (songi) i zespołowo (duety, tercety, chóry) oraz z tańcem; zazwyczaj o wątku melodramatycznym lub komediowym; nawiązuje do musical comedy, czyli muzycznej komedii, music play – sztuki dramatycznej z dodaną muzyką, opery żebraczej, > wodewilu, > operetki, extrawaganzy, show, > rewii, > kabaretu itp.
Pierwsze ważne musicale to m.in.: The Brook V. Youmansa 1879 (USA), No, No Nanette 1925 (USA) Statek komediantów J. Kerna 1927 (USA), oraz Oklahoma R. Rodgersa i O. Hammersteina II 1943 (USA), która ostatecznie zadecydowała o sukcesie gatunku na scenie. Najsłynniejsze musicale doczekały się popularnych wersji filmowych.
Za najważniejsze musicale teatralne uważa się m.in.: Opera za trzy grosze K. Weill, B. Brecht 1928 (Niemcy) Porgy and Best G.Gershwin 1935 (USA) i film O. Preminger1959, My Fair Lady wg Pigmaliona G.B. Shawa, reż. F. Loewe, A. Lerner 1956 (USA) i film G. Cukora 1964, Irma la Douce M. Monnota 1956 (Francja), West Side Story L. Bernsteina, A. Laurentsa 1957 (USA) i film R. Wise i J. Robbinsa 1961, Skrzypek na dachu J. Bocka i J. Steina 1964 (USA) i film N. Jewisona 1971, Człowiek z La Manczy M. Leigh i D. Wasserman 1965 (USA), Grek ZorbaJ. Kander wg N. Kazandzakisa, muz. M. Theodorakisa, rez. M. Cacoyannisa 1964 (USA) i film 1965, Cabaret J. Kandera, F. Ebba, J. Masteroffa 1966 (USA) i film Kabaret B. Fossa 1972, Hair G. McDermota, G. Ragni’ego, J. Rado 1967 (W. Brytania) i film M. Formana 1979 (USA), Jesus Christ SuperstarA.L. Webera, reż.T. Rice 1971 (USA) i film, reż. M. Jewison 1973, Chicago J. Kandera i film B. Marshalla 2002, Evita A. Lloyd Webera, reż. T. Rice’a 1978 (USA) i film reż. A. Parker 1996, Cats T. Nunna wg T.S. Eliota 1981 (W. Brytania).
W Polsce musical zaczął zdobywać popularność od premiery legendarnego Metra J. Stokłosy, A. i M. Miklaszewskich, J. Józefowicza 1991; wcześniej: Białowłosa H. Czyża 1962, Dama od Maxima S. Sielickiego 1967, Apetyt na czereśnie A. Osieckiej 1969, Na szkle malowane K. Gärtner 1971, Pan Zagłoba A. Blocha 1972, Cień M. Małeckiego 1973, Szalona lokomotywa M. Grechuty K. Jasińskiego, J. K. Pawluśkiewicza wg S.I. Witkiewicza 1977 (Teatr STU), Złe zachowanie A. Strzeleckiego 1984.
Musical filmowy pojawił się wraz z pierwszym > filmem dźwiękowym: Śpiewak jazzbandu A. Croslanda 1927 i Śpiewający błazen L. Bacona 1928; początkowo czerpał doświadczenia z > operetkowego filmu, ale już w l. 30. zaczęły kształtować się podstawowe cechy gatunku:
(1) muzyka, piosenka, taniec są wkomponowane i podporządkowane dramaturgii akcji, wynikają z niej i posuwają ją naprzód;
(2) tematem są perypetie miłosne o cechach romantyczno-sentymentalnych;
(3) tematem jest też praca nad tworzeniem musicalu lub obraz środowiska bohaterów związanych z muzyką, tańcem i śpiewem;
(4) najczęściej akcja osadzona jest w realistycznej, skonwencjonalizowanej rzeczywistości;
(5) muzyka obecna jest w świecie przedstawionym, ale niekiedy słyszą ją tylko, jak gdyby wewnętrznie, śpiewający czy tańczący bohaterowie;
(6) musical ma zmienny rytm dramaturgiczny zestawiając dynamiczne zbiorowe sceny z kameralnymi, wyciszonymi wręcz lirycznymi;
(7) w latach 30-40 kamera, jak w > Amerykańskim Kinie Klasycznym, pokazywała świat z pozycji uczestnika wydarzeń i w długich, dość statycznych ujęciach, by z czasem prezentować układy taneczne z różnej wysokości, z różnych miejsc i w coraz krótszych, zrytmizowanych a nawet poklatkowych ujęciach.
Za najważniejsze, oryginalne musicale filmowe uważa się kolejno powstajace m.in.: filmy Francuza R. Claira (Pod dachami Paryża, 1930. Milion, 1931); Ulica szaleństw L. Bacona 1933 (USA), Evergreen V. Saville'a 1934 (W. Brytania); filmy z udziałem F. Astaira i G. Rogers (Karioka, T. Freelanda 1933 oraz M. Sandricha – Wesoła rozwódka1934, Panowie w cylindrach 1935, Błękitna para 1936, Zatańczymy 1937); w ZSRR filmy G. Aleksandrowa (Świat się śmieje, 1934. Wołga, Wołga, 1939); Czarodziej z Oz V. Fleminga 1939 (USA); filmy G. Kelly'ego (Przepustka do miasta 1949, Deszczowa piosenka 1952, Hello, Dolly 1969); filmy V. Minnelli (Amerykanin w Paryżu 1951, Wszyscy na scenę 1953); filmy Francuza J. Demy'ego (Parasolki z Cherbourga, 1964. Panienki z Rochefort, 1967), Boy Friend K. Russell (1971 W. Brytania), Hallo Szpicbródka... J. Rzeszewskiego 1978 (Polska), Cały ten zgiełk B. Fosse’a 1979 (USA), Lata dwudzieste... lata trzydzieste J. Rzeszewskiego 1984 (Polska), Wirujący seks E. Ardolina 1987 (USA), Moulin Rouge B. Luhrmann 2001 (USA); Chicago B. Marshalla 2002 (USA).
Pierwsze ważne musicale to m.in.: The Brook V. Youmansa 1879 (USA), No, No Nanette 1925 (USA) Statek komediantów J. Kerna 1927 (USA), oraz Oklahoma R. Rodgersa i O. Hammersteina II 1943 (USA), która ostatecznie zadecydowała o sukcesie gatunku na scenie. Najsłynniejsze musicale doczekały się popularnych wersji filmowych.
Za najważniejsze musicale teatralne uważa się m.in.: Opera za trzy grosze K. Weill, B. Brecht 1928 (Niemcy) Porgy and Best G.Gershwin 1935 (USA) i film O. Preminger1959, My Fair Lady wg Pigmaliona G.B. Shawa, reż. F. Loewe, A. Lerner 1956 (USA) i film G. Cukora 1964, Irma la Douce M. Monnota 1956 (Francja), West Side Story L. Bernsteina, A. Laurentsa 1957 (USA) i film R. Wise i J. Robbinsa 1961, Skrzypek na dachu J. Bocka i J. Steina 1964 (USA) i film N. Jewisona 1971, Człowiek z La Manczy M. Leigh i D. Wasserman 1965 (USA), Grek ZorbaJ. Kander wg N. Kazandzakisa, muz. M. Theodorakisa, rez. M. Cacoyannisa 1964 (USA) i film 1965, Cabaret J. Kandera, F. Ebba, J. Masteroffa 1966 (USA) i film Kabaret B. Fossa 1972, Hair G. McDermota, G. Ragni’ego, J. Rado 1967 (W. Brytania) i film M. Formana 1979 (USA), Jesus Christ SuperstarA.L. Webera, reż.T. Rice 1971 (USA) i film, reż. M. Jewison 1973, Chicago J. Kandera i film B. Marshalla 2002, Evita A. Lloyd Webera, reż. T. Rice’a 1978 (USA) i film reż. A. Parker 1996, Cats T. Nunna wg T.S. Eliota 1981 (W. Brytania).
W Polsce musical zaczął zdobywać popularność od premiery legendarnego Metra J. Stokłosy, A. i M. Miklaszewskich, J. Józefowicza 1991; wcześniej: Białowłosa H. Czyża 1962, Dama od Maxima S. Sielickiego 1967, Apetyt na czereśnie A. Osieckiej 1969, Na szkle malowane K. Gärtner 1971, Pan Zagłoba A. Blocha 1972, Cień M. Małeckiego 1973, Szalona lokomotywa M. Grechuty K. Jasińskiego, J. K. Pawluśkiewicza wg S.I. Witkiewicza 1977 (Teatr STU), Złe zachowanie A. Strzeleckiego 1984.
Musical filmowy pojawił się wraz z pierwszym > filmem dźwiękowym: Śpiewak jazzbandu A. Croslanda 1927 i Śpiewający błazen L. Bacona 1928; początkowo czerpał doświadczenia z > operetkowego filmu, ale już w l. 30. zaczęły kształtować się podstawowe cechy gatunku:
(1) muzyka, piosenka, taniec są wkomponowane i podporządkowane dramaturgii akcji, wynikają z niej i posuwają ją naprzód;
(2) tematem są perypetie miłosne o cechach romantyczno-sentymentalnych;
(3) tematem jest też praca nad tworzeniem musicalu lub obraz środowiska bohaterów związanych z muzyką, tańcem i śpiewem;
(4) najczęściej akcja osadzona jest w realistycznej, skonwencjonalizowanej rzeczywistości;
(5) muzyka obecna jest w świecie przedstawionym, ale niekiedy słyszą ją tylko, jak gdyby wewnętrznie, śpiewający czy tańczący bohaterowie;
(6) musical ma zmienny rytm dramaturgiczny zestawiając dynamiczne zbiorowe sceny z kameralnymi, wyciszonymi wręcz lirycznymi;
(7) w latach 30-40 kamera, jak w > Amerykańskim Kinie Klasycznym, pokazywała świat z pozycji uczestnika wydarzeń i w długich, dość statycznych ujęciach, by z czasem prezentować układy taneczne z różnej wysokości, z różnych miejsc i w coraz krótszych, zrytmizowanych a nawet poklatkowych ujęciach.
Za najważniejsze, oryginalne musicale filmowe uważa się kolejno powstajace m.in.: filmy Francuza R. Claira (Pod dachami Paryża, 1930. Milion, 1931); Ulica szaleństw L. Bacona 1933 (USA), Evergreen V. Saville'a 1934 (W. Brytania); filmy z udziałem F. Astaira i G. Rogers (Karioka, T. Freelanda 1933 oraz M. Sandricha – Wesoła rozwódka1934, Panowie w cylindrach 1935, Błękitna para 1936, Zatańczymy 1937); w ZSRR filmy G. Aleksandrowa (Świat się śmieje, 1934. Wołga, Wołga, 1939); Czarodziej z Oz V. Fleminga 1939 (USA); filmy G. Kelly'ego (Przepustka do miasta 1949, Deszczowa piosenka 1952, Hello, Dolly 1969); filmy V. Minnelli (Amerykanin w Paryżu 1951, Wszyscy na scenę 1953); filmy Francuza J. Demy'ego (Parasolki z Cherbourga, 1964. Panienki z Rochefort, 1967), Boy Friend K. Russell (1971 W. Brytania), Hallo Szpicbródka... J. Rzeszewskiego 1978 (Polska), Cały ten zgiełk B. Fosse’a 1979 (USA), Lata dwudzieste... lata trzydzieste J. Rzeszewskiego 1984 (Polska), Wirujący seks E. Ardolina 1987 (USA), Moulin Rouge B. Luhrmann 2001 (USA); Chicago B. Marshalla 2002 (USA).
M. Gołębiowski Musical amerykański na tle kultury popularnej USA, Warszawa 1989; D. Skotarczak, Historia amerykańskiego musicalu filmowego Wrocław 2002.
« powrót
