kabaret, początkowo szynk, knajpa, tawerna, winiarnia, restauracja; od 80 l. XIX kabaretem nazywa się odbywający się w tych miejscach rodzaj kameralnych spektakli satyryczno-rozrywkowych.

kabaret [franc. cabaret ‘restauracja’, ‘szynk’, ‘knajpa’; ‘półmisek z kilkoma przedziałkami’], początkowo szynk, knajpa, tawerna, winiarnia, restauracja będące od czasów Franciszka Villona miejscem występów komediantów, > trubadurów i kuglarzy a od ok. XVIII w. były to wybrane lokale, w których spotykała się artystystyczna cyganeria; od 80 l. XIX kabaretem nazywa się odbywający się w tych miejscach rodzaj kameralnych spektakli satyryczno-rozrywkowych.

Pierwsze były Kabarety artystyczne, wzorowane m.in. na Chat Noir, tworzą scenariusze programu w formie > kompozycji otwartej, > improwizowanych punktów programu; łączył je konferansjer – jedna z najważniejszych postaci kabaretu; wykonawcami są artyści (poeci, muzycy, plastycy, aktorzy i in.), którzy często bez honorarium prezentują własne utwory; bywa, że plastycy komponują, lekarze piszą teksty itp.; na repertuar kabaretu składają się > monologi estradowe, > skecze, > jednoaktówki, > chanson (piosenki), > kuplety, parodie, satyry, felietony, aforyzmy, dowcipy, wiersze, dialogi, anegdoty, > szopki, > teatr cieni; wykorzystywane są dokumenty urzędowe, doniesienia prasowe, wstawki taneczne i wszystko, co mogło być satyrycznym, artystycznym, obyczajowym, politycznym komentarzem do rzeczywistości; cechą szczególną kabaretu jest nieschlebianie gustom gości, wyśmiewanie a nawet obrażanie ich oraz to, że występujący najczęściej mówią w swoim imieniu, wygłaszają swoje poglądy. Dla wszystkich najważniejsze w kabarecie jest poczucie wspólnoty ideowej i radości z bycia razem. Pierwsze kabarety powstały w Paryżu, > Chat Noir (1881-97), > Le Mirliton (1885 – działa do dziś). W Polsce tradycję kabaretu improwizowanego przejął m.in. krakowski > Zielony Balonik (1905-12) a współcześnie > Piwnica Pod Baranami (Kraków, 1956-), > Salon Niezależnych (Warszawa, 1969-76), > Tey (Poznań, 1971-80). Z czasem zaczęły powstawać inne formy kabatretu; w wielu lokalach cieszyła się powodzeniem piosenka-reportaż, będąca śpiewaną alternatywą gazety; popularne były café-concerts ze śpiewającymi aktorami przebranymi w charakterystyczne kostiumy; k. improwizowany jest także źródłem > music-hallu oraz niemieckich kabaretów tanecznych, jak w Tingeltangel-variété (1900).

Kabaret literacki zatracił charakter improwizowany; pierwsze powstawały w Niemczech, gdzie cenzura wymuszała tworzenie stałych scenariuszy, czyli rodzaju > montażu numerów widowiska estradowego, jak w kabaret Buntes Theater (Berlin 1901), Die Elf Scharfrichter [Jedenastu Katów] (Monachium 1901); w Rosji Letuczaja Mysz [Nietoperz].

 W Polsce większość kabaretów ma charakter kabaretu literackiego, m.in. warszawski > Momus (1908–11), a w okresie dwudziestolecia międzywojennego > Qui Pro Quo (1924–31). Po II wojnie światowej cechy kabaretu literackiego kontynuowane były m.in. przez kabarety krakowskie Siedem Kotów, Jamę Michalikową i warszawskie: Syrenę, Szpaka, Wagabundę, Konia, Owcę, > Dudka (1965-75). Od okresu odwilży lat 50. do najlepszych polskich kabaretów zalicza się kabarety aktorskie i studenckie: > Bim-Bom (1954-60, Gdańsk) Zbigniewa Cybulskiego, Bogumiła Kobieli, Hybrydy (1958-) a później > Pod Egidą (1968 Warszawa) – Jana Pietrzaka, > Studencki Teatr Satyryków STS (1954-75, Warszawa), > Elita (Wrocław), Cyrk Rodziny Afanasjew, Pstrąg (Łódź), kabaret OT.TO, Koń Polski, Kabaret Moralnego Niepokoju, > Kabaret Starszych Panów (1958-66, telew.) – Jeremi Przybory i Jerzy Wasowskiego, telewizyjny > Kabaret Olgi Lipińskiej (1970-), > Elita (1969- Wrocław), Studio 202 (1956, radiowa wersja kabaretu Elita), Magazyn 60 minut na godzinę (1973–81 radio). W Polsce organizowanych jest ok. 12 przeglądów kabaretowych m.in. Ogólnopolski Przegląd Kabaretów PaKA. Kraków.