komedia, jeden z podstawowych gatunków dramatu (obok tragedii) oraz rodzaj formy teatralnej, jak też filmu, słuchowiska radiowego, których celem jest wywołanie śmiechu, rozbawienie odbiorcy.

 

komedia, [gr. komos ’hulaszczy pochód’ + oidos ‘pieśń’], jeden z podstawowych gatunków > dramatu (obok tragedii) oraz rodzaj formy teatralnej, jak też filmu, słuchowiska radiowego, których celem jest wywołanie śmiechu, rozbawienie odbiorcy. W komedii dominuje > komizm i stosowane są inne formy, środki wypowiedzi właściwe np. satyrze, parodii, ironii, karykaturze, absurdowi, grotesce. Komedia z zasady charakteryzuje się żywą akcją dramatyczną o pomyślnym zakończeniu (w komedii greckiej był to warunek konieczny); przedstawia świat i ludzi w sposób pogodny. Komedia i tragedia są często dwiema stronami tego samego medalu i występujące między nimi napięcie dramaturgiczne określa bardzo często system wartości zawarty w dziele. „Tragedia wyzwala nasze głębokie lęki, komedia – nasze mechanizmy obronne przed nimi” (Mauron); W komedii świat powraca do równowagi, bo „komedia jest rodzajem, w którym triumfuje podmiotowość człowieka” (Hegel).

1) teatr. Początki europejskiej komedii odnajdujemy w starożytnej Grecji w VI w. p.n.e. w ludowych, improwizowanych pieśniach obrzędów dionizyjskich; prezentowali je w czasie > Dionizji roztańczeni uczestnicy w kostiumach i maskach satyrów (komos attycki) a następnie u mimów doryckich. Pierwszą formą literacką były pieśni ku czci >>Dionizosa, rozwinięte w V w. p.n.e. w formę dramatu z dialogami i akcją jako komedia staroattycka; za sprawą Arystofanesa przyjęła charakter pamfletu politycznego i obyczajowego łącząc satyrę polityczną z elementami baśniowymi i groteskowymi. W IV w. p.n.e. — komedia średnia (m.in. Antyfanes, Eubulos), uwypuklała realist. obrazki z życia codziennego, co kontynuowała komedia nowa w IV–III w. p.n.e. - Menander pogłębił realizm obyczajowy i do niego głównie nawiązała komedia rzymska, zwłaszcza Plaut i Terencjusz.

W średniowieczu elementy właściwe dla komedii pojawiły się w intermediach i >>farsach, z których m.in. wykształciła się popularna w renesansie komedia rybałtowska – odmiana charakterystyczna dla tzw. literatury sowizdrzalskiej opartej na kulturze ludowej, jako utwór o błazeńskim, farsowym charakterze, którego bohaterami są przedstawiciele niższych stanów: bakałarze, wędrowni kaznodzieje, żołnierze, żebracy, np. Komedia rybałtowska nowa;do komedii rybałtowskiej zalicza się także komedie mięsopustne (w Polsce np. P. Baryki Z chłopa król, 1637) i >albertusy. Dla potrzeb > teatrów szkolnych w XVII-XVIII powstawała komedia konwiktowa, np. Franciszka Bohomolca.

Od renesansu, nawiązując do antyku, zaczęły powstawać podstawowe formy europejskiej komedii nowożytnej w czym znaczący wpływ miała > komedia dell’arte wywodząca się z ludowej włoskiej tradycji teatru mimów; do jej formy nawiązują, m.in. komedia sytuacji charakteryzującasiębogatą, dynamiczną akcją, z licznymi perypetiami (Wieczór Trzech Króli W. Szekspira, Sługa dwóch panów C. Goldoniego, komedie Moliera czy Damy i huzary A. Fredry) i jej odmiana – komedia intrygi, w której dominuje wartka i zmienna akcja o szczególnym natężeniu niespodziewanych zwrotów sytuacji, omyłek i zaskakujących powikłań, np. Moliera: Szkoła żon 1662, Świętoszek 1664, Skąpiec 1668, czy A. Fredry: Damy i huzary 1825, Śluby panieńskie 1832. Jej elementy odnajdujemy w większości komedii filmowych, np. Pół żartem, pół serio, reż. B. Wilder 1959; obecna jest też w komedia charakterów, która wysuwa na pierwszy plan cechy psychologiczne i moralne postaci; narodziła się i rozwinęła za sprawą w/w Menandra (Odludek albo Mizantrop), Plauta (Żołnierz samochwał), Terencjusza (Smodręczyciel), do których nawiązali m.in. W. Szekspir (Poskromienie złośnicy), Molier (Świętoszek, Skąpiec, Mizantrop), Franciszek Zabłocki (Fircyk w zalotach), Aleksander Fredro (Pan Geldhab, Pan Jowialski, Śluby panieńskie).W tym okresie powstała komedia płaszcza i szpady o fabule ukazującej przygody i perypetie miłosne szlachetnie urodzonego bohatera i jego sprytnego lub gapowatego sługi (na wzór zannich z komedii dell’arte), uwikłanych w zabawne konflikty z przeciwnikami gwarantującymi zmienną intrygę, dynamiczną akcję, śpiewane przez bohaterów serenady; charakterystyczna jest dla dramaturgii hiszpańskiej, uprawiana zwłaszcza przez Lope de Vegę i Calderona de la Barca oraz > teatr elżbietański; z tej tradycji czerpali romantycy. W komedia satyrycznej źródło komizmu stanowiła charakterystyka stosunków obyczajowych w jakimś środowisku, obejmowała komedia obyczajową (np.Szkoła obmowy R.B. Sheridana, Sługa dwóch panów Carlo Goldoniego, Dożywocie Aleksandra Fredry, Rewizor Mikołaja Gogola, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, Wizyta starszej pani F. Dürrenmatta) i komedia polityczną Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła,J. Abramowa Maestro, W. Majakowskiego Pluskwa; komizm właściwy dla komedia obyczajowej zawędrował do wielu dramatów >teatru absurdu, m.in. Sławomira Mrożka (Tango, Policja. Dramat ze sfer żandarmeryjnych). W teatrze muzycznym elementy właściwe dla komedii obecne są w operetce, wodewilach i także w zbliżonej do wodewilu komediooperze, w której obok partii śpiewanych występują dialogi, np. Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Wojciecha Bogusławskiego z muzyką J. Stefaniego 1794. W dramaturgii XX w. znamienne stało się zacieranie odrębności gatunku i łączenie form komediowych z dramatem a nawet tragedią tworząc > tragikomedię, tragigroteskę, tragifarsę, > czarną komedię; w utworach tych przewagę zyskuje absurd i groteska i często utwory te odchodzą od podstawowego przesłania komedii – „poprzez śmiech przywrócić ład rzeczywistości”. Wśród form widowiskowych trzeba także wymienić kabaret i spektakle estradowe w tym i cyrkowe; często montaże tekstów i form podporządkowane są określonej myśli przewodniej budując fabułę i akcję. Nawiązują one do ludycznego nurtu komedii improwizowanej a ich dorobek wpływa na rozwój współczesnej komedii  teatralnej.

2)  film. Komedia filmowa i telewizyjna w pełni korzysta z dorobku komedia scenicznej, ale współcześnie wywiera również swój znaczący wpływ na teatr komediowy. Jednym ze sposobów tworzenia komizmu w komedii filmowej jest sposób montowania ujęć i kadrowania. W latach 20. XX w. komedia filmowa przeżywała swój "złoty okres", reprezentowany przez >burleskę nazywaną też k. slapstikową. W latach 30 powstała i jej renesans obserwujemy współcześnie komedia romantyczna łącząca k. z melodramatem. Kinu także nieobce jest przenikanie komizmu i tragizmu widoczne w komediodramacie, np.: Brzdąc Ch. Chaplina 1921, Noce Cabirii, reż. Federico Fellini 1957, Zezowate szczęście, reż. A. Munk 1959, Życie jest piękne, reż. R. Benigni 1997, American Beauty, reż. S. Mendes 1999, czy liczne filmy W. Allena. Telew., oprócz prezentowania adaptacji komedii scenicznych specjalizuje się w produkcji licznych >seriali jak telenowele (Alternatywy 4, reż. S. Bareja(1981–82) oraz sitkomy.