aktorska sztuka, aktorstwo,umiejętność twórczego przekształcania roli opisanej w tekście literackim (dramacie, scenariuszu, libretcie) w postać właściwą dla aktorstwa estradowego, filmowego, lalkowego, radiowego, teatralnego lub telewizyjnego.

aktorska sztuka, aktorstwo,umiejętność twórczego przekształcania → roli opisanej w tekście literackim (dramacie, scenariuszu, libretcie) w → postać właściwą dla → aktorstwa estradowego, → filmowego, → lalkowego, → radiowego, → teatralnego lub → telewizyjnego. Twórca widowiska czy słuchowiska wydobywa z tekstu → zadania aktorskie, które mają pomóc aktorowi w wykreowaniu postaci. Szczególny rodzaj twórczości aktorskiej polega na tym, że aktor jest jednocześnie twórcą i tworzywem postaci scenicznej; aktor oddaje postaci swój głos, ciało i życie wewnętrzne. „Sztuka aktorska – będąca częścią sztuki scenicznej, w jej obszerniejszym pojęciu – jest umiejętnością wyobrażania życia i działalności człowieka na scenie w dialogach, to jest w rozmowach osób, oraz ich ruchach i czynnościach, to jest w → akcji. Podstawą sztuki aktorskiej jest osobna zdolność udawania, zdolność symulacyjna. Łączy się ona z popędem do naśladowania natury, który już według Arystotelesa jest podstawą sztuki” (J. Kotarbiński Ze świata ułudy, 1926). Aktoska sztuka ma pięć wcieleń. Pierwsze było sformułowane w starożytnych czasach i miało cechy konwencji właściwej dla aktorstwa estradowego; królowało ono przez dwa tysiące lat. Od tamtych czasów działa również →teatr lalkowy; wykształcił się w nim specyficzny typ aktorstwa lalkowego polegający na tym, że aktor kreuje postać za pośrednictwem animowanej →  lalki. W średniowieczu zróżnicowały się tylko style gry, nawiązując w nich do obrzędów liturgii kościelnej, umożliwiając aktorowi granie natchnionych sztuk religijnych i komediowych wstawek. W poł. XVI w. w teatrze włoskim powstała, i opanowała Europę → komedia dell’arte, która w szczególny rodzaj zsumowała styl gry właściwy dla aktorów komedii grecko-rzymskiej i renesansowej; dała ona aktorowi możliwość współtworzenia, metodą improwizacji, fabuły i rozwijania akcji w czasie trwania spektaklu. Teatr klasycystyczny odwołał się do doświadczeń tragedii greckiej; dramaturdzy XVII i XVIII w. umożliwili aktorom skorzystanie z klasycznych retorycznych chwytów, a w stylu gry, z dworskich konwencji towarzyskich. Aż do przełomu XIX i XX w. obowiązywała zasada obsadzanie aktora zgodnie z jego →  emploi, co doprowadziło do powstania epoki gwiazd i skostnienia aktorskich środków wyrazu. Trzecie wcielenie aktorskiej sztuki zawdzięczamy teatrowi realistycznemu z XIX w., który stosując w teatrze → sceny pudełkowej zasadę → czwartej ściany doprowadził do wykształcenia się konwencji tzw. aktorstwa teatralnego, niezbędnego do realizacji psychologiczno-symbolicznych → dramatów modernistycznych tej epoki; oczywiście konwencja aktorstwa estradowego nie zniknęła z teatru, pozostała obecna zwłaszcza w sztukach komediowych i zadomowiła się w →  kabarecie i na estradzie. Kolejne odmiany konwencji aktorskiej sztuki wymusiły nowe media – radio, film i telewizja, które zaistniały jako aktorstwo radiowe, aktorstwo filmowe, aktorstwo telewizyjne. Aktor musi tu zmierzyć się z techniką → montażu, czyli rozbijania gry na cząstki, które ktoś inny poskleja w postać bohatera i jego świat. Teoria i praktyka sztuk widowiskowych poradziły sobie z problemami tych odmian aktorskiej sztuki. Najpełniejszą metodę pracy aktora nad rola i reżysera nad spektaklem stworzył na przeł. XIX i XX w. Konstanty Stanisławski; → metoda K. Stanisławskiego podsumowała i zamknęła tysiącletnie doświadczenia teatru europejskiego a za sprawą M. Czechowa, R. Bolesławskiego i in. otworzyła aktorską sztukę na nowe media. Kolejne jej odmiany zawdzięczamy → Wielkiej i następnie → Drugiej Reformie Teatru; jeden z nurtów łączy doświadczenia teatru, plastyki i muzyki; spektakl zrywa związki z tzw. światem realnym; aktor jest tu bardziej materią, uprzedmiotowionym znakiem niż człowiekiem; wymusza to na twórcach używania nowych środków wyrazu, nowych technik kreacji; pomysły na taki teatr wywodzimy z pewnych elementów teorii Gordona Craiga, Adolphe Appi a zwłaszcza → happeningu, → performanc’u, → teatru instrumentalnego i praktyki → teatrów plastycznych, m.in. Tadeusza Kantora (Cricot 2) czy Leszka  Mądzika (Scena Plastyczna KUL). Kolejny nurt aktorskiej sztuki bardziej komplikuje życie teoretykom i krytykom sztuki; aktor staje się tu animatorem spotkania, wchodzi z przybyłym, którego już widzem nazwać nie można, w działania bliskie  → obrzędom parareligijnym; zadania klasycznie rozumianego teatru i aktorskiej sztuki są tu prawie bezużyteczne; od „aktora-animatora” wymagane są niekiedy umiejętności niemal psychoterapeutyczne; celem jego działania jest budowanie międzyludzkich relacji jak empatia, zaufanie; ma pomóc „widzowi” w sięgnięciu do swojego wnętrza, otworzyć go na siebie samego i na drugiego człowieka, powinien rozbudzić w nim twórcze postawy itp.; to współdziałanie sięgać ma do istoty człowieczeństwa, dotyka → antropologii; u źródeł są myśli i dokonania: Adolphe Appi, A. Artaud’a, W. Meyerholda, Petera Brooka, → Living Theatre, Jerzego Grotowskiego (→ Teatr Laboratorium), E. Barby („trzeci teatr”), Włodzimierza Staniewskiego (→ Gardzienice) i in.; zob. też: parateatr.