O sztukach wszelakich - adaptacja
adaptacja, przekształcenie, utworu do rozpowszechniania w innej postaci niż pierwowzór;
adaptacja [łac. adaptatio ‘przystosowanie’], przekształcenie, utworu do rozpowszechniania w innej postaci niż pierwowzór;
1. transpozycja to adaptacja utworu literackiego przystosowująca go do innej struktury rodzajowej: epiki, liryki, dramatu;
2. przeróbka to adaptacja uwzględniająca potrzeby określonego odbiorcy (np. dla młodych widzów, słuchaczy, innej narodowości), np. w XVIII w. adaptowano komedie (głównie francuskie) przenosząc akcję do Polski, przystosowując do polskich realiów nadając bohaterom polskie nazwiska;
3. transformacja – adaptacja dostosowująca utwór literacki do wymogów innej sztuki, posługującej się innymi środkami wyrazu – film (ekranizacja), teatr (dramatyzacja), radio, plastyka, telewizja, np. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, w adaptacji i reżyserii Adama Hanuszkiewicza w formie >serialu).
Autorzy adaptacji najczęściej sięgają po utwory literackie starając się wiernie przenosić je na scenę czy ekran (np. Nad Niemnem, reż. Z. Kuźmiński, 1987 wg Elizy Orzeszkowej) bądź dokonują daleko idących zmian wybranych wątków, nie deformując klimatu i przesłania ideowego utworu, przydają mu nowych znaczeń; powstają też adaptację jako montaż fragmentów różnych utworów literackich, plastycznych, filmowych itp. do autorskiego dzieła teatralnego (Lawa. Opowieść o "Dziadach", reż. Tadeusza Konwicki, 1989 wg Adama Mickiewicza), estradowego, filmowego czy telewizyjnego Odmianą adaptacji jest przeniesienie spektaklu teatralnego na mały ekran telewizyjny (spektakl w reż. Konrada Swinarskiego Dziady, z Teatru Starego w Krakowie w adaptacji telewizyjnej, reżyserii Laco Adamika); zob. też: aranżacja, operowy film, operetkowy film, scenariusz, libretto.
