O sztukach wszelakich - Grotowski Jerzy
Jerzy Grotowski (1933-1999), polski reżyser teatralny, teoretyk sztuki teatralnej, wiodący twórca Drugiej Reformy Teatru. Obok Tadeusza Kantora najbardziej rozpoznawalny polski artysta teatru.
Jerzy Grotowski (1933-99)
Reżyser teatralny, teoretyk sztuki teatralnej, wiodący twórca Drugiej Reformy Teatru. Po ukończeniu wydziału aktorskiego i reżyserii krakowskiej PWST objął kierownictwo artystyczne Teatru 13 Rzędów w Opolu, gdzie razem z Ludwikiem Flaszenem utworzyli teatr awangardowy, który z czasem, jako Teatr Laboratorium stał się także prężnym artystycznym ośrodkiem badawczym.
Patrząc z dzisiejszej perspektywy można przyjąć, że działalność twórcza Grotowskiego i jego zespołu nastawiona była przede wszystkim na odbiorcę: widza, współuczestnika, człowieka aktywnego. W początkowym okresie poszukiwań, przewodnikiem widza był aktor-partner, który tak jak widz, niczego nie udaje, albo inaczej – mówi w spektaklu sobą, swoim człowieczeństwem. Ostatecznie Grotowski zrezygnował z formy teatru i z aktora. Aranżował takie sytuacje, w których widz stawał się uczestnikiem, aktywnym kreatorem działań. W poszukiwaniach Grotowskiego można wyróżnić cztery okresy:
Teatr przedstawień (1957–69) — przekształcał formę widowiskową, zarówno pod względem literackim (adaptacje), jak i przestrzeni teatralnej (z architektem-scenografem Jerzym Gurawskim), kształtując relacje aktor–widz na zasadzie współuczestnictwa. Wypracował z zespołem idee tzw. teatru ubogiego, rezygnującego w pewnym sensie z teatralnej iluzji, znosząc kolejne granice między akcją a widzem. Do tego potrzebny był nowy aktor. Stworzyli więc nową metodę pracy aktora nad sobą (bo nie tylko nad rolą) przekształcając m.in. metodę Stanisławskiego, Włodzimierza Meyerholda i innych twórców Wielkiej Reformy Teatru. Drogę tych poszukiwań wyznaczają kolejne spektakle, m.in.: Siakuntala wg Kalidasy,1960 (widzowie przejęli rolę bohatera zbiorowego); Dziady wg Adama Mickiewicza, 1961 (angażowali się jak uczestnicy obrzędu); Kordian wg Juliusza Słowackiego, 1962 (siedzieli na łóżkach wspólnie z „pacjentami” zakładu psychiatrycznego); Akropolis wg Stanisława Wyspiańskiego, 1962, Tragiczne dzieje doktora Fausta wg Ch. Marlowe'a, 1963 (byli zbiorowym spowiednikiem Fausta),. Studium o Hamlecie wg Wiliama Szekspira i Wyspiańskiego (1964), Książę niezłomny Słowackiego wg P. Calderóna de la Barca (1965), Apocalipsis cum figuris (1968).
Teatr uczestnictwa (1969–78), znany także jako parateatr lub Kultura Czynna; od 1973 Grotowski koncentruje się na badaniu różnych form ekspresji człowieka w działaniu, w relacji z innymi ludźmi realizując takie projekty - takie jak Special Project (1973), czy w ramach Uniwersytetu Poszukiwań Teatru Narodów 1975 i realizacje: Święto, Przedsięwzięcie Góra (1977), Drzewo ludzi (1979), które miały charakter zbiorowych seansów o znaczeniu psychoterapeutycznym i etycznym. Poszukiwały nowego międzyludzkiego porozumienia opartego na wrażliwości cielesnej i mentalnej oraz wspólnego obcowania i działania. Polegały między innymi na powolnym budowaniu międzyludzkich systemów komunikacyjnych - najpierw przy użyciu ruchu, potem głosu, wreszcie wspólnego śpiewu. W projektach tych, zainspirowanych myślą Grotowskiego, brali aktywny udział m. in.: Peter Brook, J.-L. Barrault, J. Chaikin (Open Theatre), Eugenio Barba (Odin Teatret), L. Ronconi, A. Gregory.
Teatr Źródeł (1976–82) — badania i doświadczenia transkulturowe w międzynarodowej ekipie. Realizował go głównie w Brzezince i Ostrowinie k/ Wrocławia, na Białostocczyźnie oraz w czasie wypraw badawczych do Indii, Nigerii, Haiti i Meksyku. Celem było skonfrontowanie swoich technik z już istniejącymi technikami poszczególnych plemion. Badane techniki miały raczej pozwolić na odzyskanie poczucia związku ze światem przyrodzonym.
W okresie stanu wojennego Grotowski opuścił Polskę, wraz z zespołem rozwiązał Teatr Laboratorium (1984) i związał się z Columbia University w Nowym Jorku jako „profesor of drama”, a później z Uniwersytetem Kalifornijskim (School of Fine Arts UC Irvine). Tutaj rozpoczął realizację kolejnego programu: Dramat Obiektywny (Objective Drama). W 1985 wyjechał do Pontedery (Włochy), gdzie powstało (1986) Work Center of Jerzy Grotowski, od 1996 Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards.
Współpracując z Thomasem Richardsem, przyjmowali stażystów rozwijając program Dramatu Obiektywnego w program Sztuki rytualne (Ritual Arts), polegające na poszukiwaniu wspólnych, transkulturowych pozycji i ruchów, które mogłyby stać się uniwersalne, co prowadziło do powstania sztuk o charakterze rytualnym.
Grotowski wykładał na wielu prestiżowych uczelniach całego świata, m.in. w College de France (1997). J. Grotowski zmarł w Pontederze a jego prochy rozsypano nad Arunaczalą, świętą górą Ramany Maharishiego, w miejscu gdzie (1970) ukształtowała się jego wizja teatru „święta obcowania ludzi z ludźmi”. Prace Grotowski kontynuowane są m.in. przez Thomasa Richardsa w Pontederze (www.pontederateatro.it ) i w Ośrodku Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu (www.grotcenter.art.pl ), od 2006 roku – Instytucie im. Jerzego Grotowskiego (www.grotowski-institute.art.pl/ )
Portal www.grotowski.net
Hasło w >Wikipedii.
Wspomnienia brata: Kazimierz Grotowski: Portret rodzinny http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje36/text10p.htm
« powrót
