O sztukach wszelakich - Witkiewicz Stanisław
Witkiewicz Stanisław Ignacy, pseud. Witkacy (1885-1939), malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, filozof.
Witkiewicz Stanisław Ignacy, pseud. Witkacy(1885-1939), syn Stanisława, malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, filozof; 1914 uczestniczył w wyprawie etnograficznej B. Malinowskiego na Cejlon i do Australii; 1914-18 oficer armii ros.; 1918 powrócił do Polski, mieszkał w Zakopanem i Warszawie; 1919 opublikował rozprawę Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, w której wyłożył teorię Czystej Formy; występował w niej zarówno przeciw realizmowi, jak i abstrakcji, za ideał uważając malarstwo doskonale zharmonizowanych napięć – czystej formy, mającej sygnalizować tajemnicę i sens istnienia. Według tych założeń obraz miał wzbudzać uczucia metafizyczne. Do 1922 był związany z grupą → Formistów Polskich, choć nie zawsze w pełni akceptował ich poglądy; malował fantastyczno-groteskowe kompozycje na tle krajobrazów zaludnionych dziwnymi stworami i zdeformowanymi postaciami ludzkimi (Kuszenie św. Antoniego 1916-22, Marysia i Burek na Cejlonie 1920-21, Bajka. Fantazja 1921-22), odznaczające się dynamizmem i jaskrawymi barwami. W obrazach tych z zasadami Czystej Formy, stosował równowagę kolorystyczną i kompozycyjną, którą osiągał kontrastując linie łuku i spirali, horyzontalne i diagonalne. W 1924 W. porzucił malarstwo w duchu Czystej Formy i zajął się gł. działalnością pisarską. Założył jednoosobową Firmę Portretową i na zmówienie wykonywał pastelowe portrety, traktując to jako produkcję zarobkową. Obrazy te, cechujące się ekspresyjną formą, często idealizujące modela, lecz także nierzadko graniczące z groteską i karykaturą, stanowią swoistą galerię wizerunków pol. inteligencji lat międzywojennych. Interesujące są również dokonania W. w dziedzinie fotografii, w której przeprowadzał eksperymenty bliskie dadaizmowi (seria autoportretów). W dziedzinie dramaturgii uważany jest za jednego z najoryginalniejszych twórców pol., choć większość jego utworów wystawiono dopiero w latach 60. Dramaty W. spaja konsekwentnie prowadzona historiozoficzna myśl o zbliżającej się zagładzie cywilizacji; W. uważał, że kultura współcz. nieuchronnie dąży do ograniczenia indywidualności, w tym także sztuki jako szczególnego przypadku ekspresji indywidualizmu; przestrzegał przed rządami mas i kulturą masową; teatr to wg W. jedna z ostatnich linii obrony przed wszechogarniającym kiczem, miejsce, gdzie człowiek może doświadczyć współcz. katharsis, czyli metafizycznej trwogi i obcowania z tajemnicą istnienia; świat utworów W. jest pełen groteskowych deformacji, śmietnikiem aluzji literackich, plast. i społeczno-politycznych, przedrzeźniających wszechobecne w ówczesnym teatrze melodramatyczne konwencje; na scenie toczy się zabawa, podczas której ożywają trupy, przeszłość miesza się z przyszłością, klasy społeczne zamieniają się rolami, a kompozycją rządzą zasady kabaretu artyst. Było to zgodne z teorią Czystej Formy, którą przeniósł z plastyki do teatru, dowodząc, że twórca musi dążyć do stworzenia sztuki autonomicznej, oderwanej od życia, od praktyczności, pozbawionej wszelkiej logicznej treści, opartej na realistycznym mechanizmie przyczyny i skutku. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski, przekonany o katastroficznej wizji zbliżającej się zagłady cywilizacji, popełnił samobójstwo. Pozostawił m.in. dramaty: Kurka wodna (wyst. 1922), W małym dworku (wyst. 1923), Jan Maciej Karol Wścieklica (wyst. 1925), Szewcy (wyst. 1957), Oni (wyst. 1963) i Matka (wyst. 1964); powieści: 622 upadki Bunga (1910-11), Pożegnanie jesieni (1927), Nienasycenie (1930) i liczne rozprawy teoretyczne.
J. Jakimowicz, Witkacy malarz, Warszawa 1985; A. Micińska, Witkacy - Stanisław Ignacy Witkiewicz: życie i twórczość, Warszawa 1991; P. Piotrowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Warszawa 1984.
« powrót
