Teatr Narodowy, reprezentacyjny teatr dramatyczny, opery i baletu.

Teatr Narodowy, reprezentacyjny teatr dramatyczny, opery i baletu, który zgodnie z tendencjami oświecenia, związanymi z powstawaniem świadomości narodowych Europejczyków, tworzono w najlepszych teatrach publicznych (dostępnych dla każdego, kto wykupi bilet). Otrzymywały one status placówek o charakterze narodowym, których narodowi aktorzy grali repertuar o obyczajach i tematach narodowych w narodowym języku.

Pierwsze Teatry Narodowe powstały: 1684-5 – Francja, 1722 – Dania, 1737 – Szwecja, 1765 – Polska, 1767-86 Niemcy, 1783 – Czechy.

Pierwszy w Polsce teatr publiczny, który rozpoczął tworzenie tradycji teatru narodowego, powołano z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Warszawie w tzw. Operalni, gdzie działały trzy zespoły: włoski, francuski i polski. Na inauguracji działalności zespołu polskiego zagrał 19 XI 1765 premierę Natrętów J. Bielawskiego. Jest to data narodzin polskiego Teatru Narodowego.
W latach 1768-74 teatr narodowy miał przerwę w działalności, a jego zadania niejako przejął Teatr Szkoły Rycerskiej. Największe zasługi dla rozwoju teatr narodowego mieli F. Ryx (odtworzył placówkę w 1974 i wybudował stałą siedzibę) oraz Wojciech Bogusławski, który był reżyserem, aktorem (1778-1829) a zwłaszcza dyrektorem (1783-85, 90-94 i 1799-1814). Nazwany został „ojcem teatru polskiego”, gdyż zwalczał teatry obcojęzyczne, ustabilizował byt i poziom stałego zespołu grającego po polsku, założył szkołę teatralną, zatrudniał wybitnych aktorów (J. Ledóchowską, L. Halpertową, I. Werowskiego, W. Piaseckiego, B. Kudlicza, Truskolaskich – wielopokoleniową rodzinę aktorską), skupił wybitnych malarzy teatralnych (I. Maraino, A. Smuglewicza, J.B. Plerscha) i kompozytorów (J. Elsnera, K. Kurpińskiego), grał sztuki pol. dramaturgów (m.in. F. Bohomolca i jego pierwsza pol. opera Nędza uszczęśliwiona, 1774 czy F. Zabłockiego piszącego i tłumaczącego ponad 50 sztuk, J. U. Niemcewicza piszącego 8 polskich tragedii). Sam Bogusławski przetłumaczył i napisał ok. 80 tekstów (dramy, komedie, libretta operowe, tragedie); jego teatr odgrywał zawsze ważną rolę w walce o zwycięstwo ideałów oświeceniowych, a także o uchwalenie Konstytucji 3 Maja (m.in. grając w 1791 Powrót posła J. U. Niemcewicza).
Druga stała siedziba teatru (1779-1833) mieściła się w specjalnie wybudowanym przez F. Ryx’a gmachu na pl. Komisji (obecnie w tym miejscu, przy pl. Krasińskich, jest Pomnik Powstania Warszawskiego). Zagrano w niej m.in. premiery Fircyka w zalotach F. Zabłockiego 1781, wszystkie sztuki W. Bogusławskiego, a zwłaszcza Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale 1794, Barbarę Radziwiłówną A. Felińskiego 1817, komedie A. Fredry: Pan Geldhab 1821, Mąż i żona 1823, Damy i huzary 1826; ponadto grano – tłumaczony na język pol. – cały wartościowy europejski repertuar dramatu (W. Szekspira, F. Schillera, P. Corneille’a, J.B. Racine’a) i opery (G. Rossiniego, A. Mozarta, A. Salierego).
Od 1810 r. byt T.N. został utrwalony m.in. dzięki powołaniu Dyrekcji Rządowej, która zapewniła stałe subwencje i uchwaliła – staraniem prezesa J.U. Niemcewicza – Ustawę T. N. W 1933 T.N. przeprowadził się do prawego skrzydła Teatru Wielkiego i mieści się tam do dziś; w wyniku represji po powstaniu listopadowym działał pod nazwą Teatru Rozmaitości.
Nazwę Teatru Narodowego przywrócono z inicjatywy Juliusza Osterwy w 1924. Po II wojnie światowej T.N. kierowali: W. Horzyca, W. Daszewski, K. Dejmek, A. Hanuszkiewicz, J. Krasowski z K. Skuszanką, J. Grzegorzewski i obecnie M. Englert.

Oficjalna strona >>> Teatru Narodowego.; Hasło historia >>> polskiego Teatru Narodowego

Hasło >>> na Wikipedii.