realizm, prawdziwość i wierność odtworzenia rzeczywistości w fikcji artysttystycznej; rozumiany jako poetyka lub historycznie określony prąd artysttystyczny.

realizm [łac. realis ‘rzeczywisty’ od łac. res ‘rzecz; stan’], prawdziwość i wierność odtworzenia rzeczywistości w fikcji artystystycznej; rozumiany jako poetyka lub historycznie określony prąd artystystyczny. Dla potrzeb sztuki idea realizmu zawarta była w antycznej koncepcji mimesis, sformułowanej przez Arystotelesa, jako naśladowanie natury (rzeczywistości, życia, postępowanie człowieka) w dziele sztuki, dopuszczające jednak artystystyczne deformacje (satyrycznej, groteskowej) czy idealizacje, pod warunkiem, że odtwarzając zjawiska i rządzące nimi prawa, twórca realizuje funkcje poznawcze. Zgodnie z tą definicją pewne elementy realistyczne możemy odnaleźć w większości dzieł każdej epoki. Twórcy, konstruując świat przedstawiony i stosując poetykę swojej epoki, zawsze są przekonani, że wiernie odtwarzają rzeczywistość duchową swoich czasów i materialną – zwłaszcza wtedy, gdy przywołują autentyczne postaci i wydarzenia (m.in. > dramaty historyczne, > dramaty romantyczne). W literaturze i teatrze realistycznym stał się dominującym kierunkiem w poł. XIX w. Określał postawę twórczą jako dokładne i obiektywne badanie rzeczywistości. Celem było użycie w dziele takich środków wyrazu (scenograficznych, gry aktorskiej, przedstawiania postaci oraz środowisk społecznych itp.), aby uzyskać u odbiorców przeświadczenie, że na scenie oglądają niezafałszowany obraz rzeczywistości. Realizm rzadko występował w czystej postaci, był przeważnie nasycony tendencjami naturalistycznymi, albo miał cechy realizmu krytycznego a w Ameryce Południowej w formie realizmu magicznego. Początkowo teatr dbał o realistyczne odwzorowywanie danej epoki w  scenografii, korzystając m.in. ze sztuk W. Szekspira, Moliera. Celował w tym teatr >Meiningeńczyków, tworząc tzw. > teatr antykwaryczny. Zaczęły powstawać sztuki podejmujące tematy współczesne takich autorów, jak: Anton Czechow, Michał Gogol, G. Hauptmann, Henryk Ibsen, Tadeusz Rittner, August Strindberg, Lew N. Tołstoj, Gabriela Zapolska, Emil Zola. Ukazywały one, przede wszystkim, różne odcienie psychiki postaci, badały świadomość i podświadomość bohaterów, jak też ich relacje ze środowiskiem społecznym. Teatr, aby właściwie zrealizować na scenie taki >dramat obyczajowo-psychologiczny, czy >naturalistyczny, musiał wypracować nowe metody gry aktorskiej i pracy >zespołu teatralnego nad spektaklem. Podjął się tego Andre Antoine tworząc w Paryżu Théâtre Libre a następnie Konstanty Stanisławski w Moskiewskim Teatrze Artystycznym. Zerwanie w teatrze z tak rozumianym stylem realistycznym nastąpiło pod wpływem rozwoju filmu jak też >Wielkiej Reformy Teatru i >Drugiej Reformy Teatru. Obecnie niewiele powstaje sztuki w stylu realizmu XIX w.; najbliższe realizmu są spektakle > teatru faktu, >dramatu biograficznego. W filmie, od jego początków, operatorzy mieli świadomość, że rejestrują, utrwalają, dokumentują otaczającą ich rzeczywistość; Dziga Wiertow głosił, że należy kamerą „badać rzeczywistość nie naruszając jej czymkolwiek”. Realizm odnajdujemy w filmie dokumentalnym, montażowym, w formach paradokumentalnych, jak też w filmach oświatowych. Do filmu fabularnego styl realistyczny trafił z literatury i teatru. Powstawały różne szkoły i kierunki m.in.: realizm socjalistyczny, > Cinema-verite, amerykańskie kino bezpośrednie (Direct Cinema); realizm w różny sposób, ale obecny jest w > narodowych szkołach filmowych.