oświetlenie w teatrze, filmie, architekturze itd.

oświetlenie, w teatrze antycznym, greckim i rzymskim, wykorzystywano światło naturalne – przedstawienia odbywały się na otwartych przestrzeniach, rozpoczynano je wraz ze wschodem słońca – więc nie było potrzebne dodatkowe oświetlenie. Wiadomo jednak, że korzystano z wypolerowanych miedzianych blach w celu odbijania promieni słonecznych doświetlając scenę. Może umieszczano je także za pochodniami tworząc w ten sposób pierwsze >reflektory. Fakt występów pod dachem w pałacach cesarskich czy u patrycjuszy powodował tylko to, że pierwsze zadaszone budynki teatralne przeznaczone były na widowiska i koncerty muzyczne ( >Odeon). W nich, tak jak w domach i pałacach patrycjuszy, zapalano lampy olejne, łojowe i pochodnie. Z zasady i z powodów technicznych widownia i scena były oświetlone niemal tak samo. Dopiero powstanie operowej >sceny pudełkowej i wystawnych wizualnie przedstawień wymuszało podniesienia jakości oświetlenia. Ale do dyspozycji przybyło tylko oświetlenie wapienne (karbidowe) i od XVIII w. kinkiety, wynalezione przez Quinqet’a, umożliwiające instalowanie świec także na scenie, a nie tylko w żyrandolach nad widownią i wzdłuż >rampy scenicznej. Rewolucją było wprowadzenie oświetlenia gazowego o regulowanej jasności (po raz pierwszy oświetlenie gazowe zastosował teatr Covent Garden w Londynie, 1818, warszawski Teatr Wielki zaś w 1865). Pojawiły się efektywne reflektory i zamieniono rampę dolną na rampy górne, światła miedzy kulisami i podświetlacze do >dioram (Paryż, 1822 r.) i praktykabli. Niestety teatry często padały ofiarą pożarów (największy pożar teatru w 1845 r. w Chinach pochłonął 1370 osób, a 2000 zostało rannych). Kolejnym przełomem stało się zastosowanie elektryczności w teatrze. W Operze Paryskiej w 1849 r. efekt wschodu słońca po raz pierwszy pokazano wykorzystując światło łuku elektrycznego. Na żarówkę trzeba było czekać do 1882 r., a sterownie oświetlenia gazowego dopiero na przełomie wieków zastąpiły pulpity rozdzielni elektrycznych. Uzasadnione jest twierdzenie, że wprowadzenie regulowanego oświetlenia gazowego a następnie elektrycznego w reflektorach przyczyniło się do rozwoju teatru realistycznego a następnie  >Wielkiej Reformy Teatru. Jednym z historycznych osiągnięć w tej dziedzinie była przygotowywana przez dwa lata inscenizacja Niebieskiego ptaka Maurice Maeterlincka w moskiewskim MChAT (1908), w reż. Konstantego Stanisławskiego, w której obok wielu nowatorskich efektów świetlnych wykorzystano m.in. >latarnię magiczną i projekcję filmową. We współczesnym teatrze wykorzystuje się skomplikowanego systemu oświetlenia, o różnej mocy, także barwnego, komponowanego z wielu źródeł, nowe techniki świetlne, m.in. lampy stroboskopowe, dające efekt pulsowania światła, a także światło laserowe, zastosowane np. w warszawskiej inscenizacji musicalu Metro (1991). Dedolight to lampy umożliwiające świecenie długim, precyzyjnym promieniem (Oskar techniczny 2003).

Oświetlenie estradowe najbliższe jest oświetleniu teatralnemu, zwłaszcza przy programach kabaretowych, estrady literackiej, piosenki poetyckiej itp. Od lat osiemdziesiątych XX w. dynamicznie zaczęła rozwijać się technika i sposób oświetlania występów zespołów młodzieżowych. W plenerze przed sceną ustawia się wieże oświetleniowe.

Światło w filmie jest niezbędne przy naświetlaniu taśmy filmowej i przy jej odtwarzaniu z projektora. U początków filmu taśmy miały niską światłoczułość, co wymagało mocnego oświetlenia, które do lat 20. dawało tylko słońce. Powstawały więc atelier z przeszklonymi dachami, jak w wytwórni Sfinks na dachu budynku przy pl. Zbawiciela w Warszawie. Sukcesywnie wprowadzano oświetlenie żarowe i halogenowe, co zapewniało stabilną temperaturę barwową, ważną zwłaszcza przy filmach kolorowych. W odróżnieniu od oświetlenia teatralnego, w filmie twórcy dążą do upozorowania oświetlenia realistycznego. Z teatru przejmowano technikę oświetleniową służącą budowaniu atmosfery, dramaturgii i estetyki scen np. w filmach impresjonistycznych czy ekspresjonistycznych. Nauczono się korzystania z ciemności w filmach grozy, gangsterskich, czarnego kina. Podstawy trójpunktowego systemu oświetlenia filmowego ukształtowały się w okresie  Amerykańskiego Kina Klasycznego i polega ono na tym, że po pierwsze obiekt oświetlony jest z przodu światłem wypełniającym z punktu zbliżonego do pozycji kamery; drugim elementem jest tzw. światło kluczowe – kierowane jest na obiekt pod kątem 45^o do osi obiektywu, co obrysowuje obiekt; trzecie jest światło kontrowe – umieszczane jest za obiektem, odcinając go wizualnie od tła i nadając kadrowi głębię. Jak w teatrze, stosowane jest też światło: ostre, rozproszone, miękkie, punktowe jak też z przodu, z dołu, z góry. Podstawowa typologia oświetlenia określana jest w skali trzystopniowej. Klucz średni (midle-key) charakteryzuje normalną ekspozycję, oświetlenie tonalne, zrównoważone i pełne światłocieni. Klucz wysoki (high-key) odbiega od standardowego prezentując obrazy o niskich kontrastach, niewielkich cieniach i z jasną tonacją. Klucz niski (low-key) odznacza się silnymi kontrastami, głębokimi cieniami, ciemną tonacją obrazu. Oprócz źródeł światła wykorzystuje się też materiały odbijające lub wytłumiające światło: blendy, dyfuzory, tło.

Techniki oświetlenia wykorzystywane są też przy innych programach wizualnych. Od czasów baroku stosowano iluminacje budynków podkreślając tym szczególnie uroczyste wydarzenia. Dziś władze miast na co dzień iluminują obiekty zabytkowe. Dla niektórych obiektów zabytkowych opracowywany jest specjalny program typu światło i dźwięk, z wykorzystaniem muzyki, komentarza, światła, a czasami z udziałem statystów i aktorów (np. w Malborku). Prezentacja tej odmiany  teatru plenerowego przybliża turystom historię obiektu. Do techniki o. należą też ognie sztuczne, pełniąc rolę efektu dramaturgicznego w filmach i widowiskach plenerowych czy teatr., np. w ferii.