O sztukach wszelakich - oniryzm
oniryzm, sposób pokazywania w sztuce rzeczywistości na kształt snu.
oniryzm [gr. óneiros ‘sen’, ‘marzenie senne’], sposób pokazywania w sztuce rzeczywistości na kształt snu, gdzie poetyka (zasady budowy świata przedstawionego, motywy) nawiązują do wizji sennych, przywidzeń, omamów wzrokowych, >fantasmagorii przyjmując związki przyczynowo-skutkowe czy zasady realności właściwe dla konstrukcji snu czy marzeń sennych z ich symbolicznymi wieloznacznościami, niedopowiedzeniami z kompozycją otwartą. Motywy senne pojawiają się już w komediach starogreckich i rzymskich, następnie w >baroku (Z chłopa król, Piotr Baryka 1629-33, Życie snem, Caldron de la Barca 1635), by w romantyzmie ogarnąć kompozycję dzieła a zwłaszcza konstrukcję bohatera i jego relacje ze światem realnym i fantazji (Dziady, Adama Mickiewicza, sceny: Sen Senatora, Widzenie Ewy, Widzenie ks. Piotra, Wielka improwizacja), modernizmie (Wesele, Stanisława Wyspiańskiego, Akt II) stając się także twórczą inspiracją dla >teatru absurdu czy >groteski (Witkacy, Witplda Gombrowicz).
Sztuka filmowa stworzyła podgatunek zwany kinem onirycznym. Zapoczątkowały ten nurt filmy G. Méliès Sen wigilijny 1900, Halucynacje barona Műnchhausena 1911 a rozwinęło kino surrealistyczne (Pies andaluzyjski L. Buñuel, Salwador Dali, 1928). Oniryzm obecny jest m. in. w: Osiem i pół Federico Felliniego 1963, Rękopis znaleziony w Saragossie, Wojciecha J. Hasa 1964, Piękność dnia L. Buñuela 1967, Sanatorium pod Klepsydrą W. J. Hasa 1973, Piknik pod wiszącą skałą P. Weira 1975, Akiro Kurosawy Sny 1990, Dzień Świstaka H. Ramisa 1993. Korzystając z artystycznych doświadczeń kina onirycznego i rozwoju psychologii zaczęto ukazywać bohaterów będących chorymi psychicznie (Wstręt, Roman Polański 1965,), ulegającym siłom nadprzyrodzonym (Dziecko Rosemary, Roman Polański 1968,), przybyszom z kosmosu (Bliskie spotkania trzeciego stopnia, S. Spielberg 1977), zażywającymi narkotyki (np. Hair, Milosz Forman 1979), mającymi wizje paranormalne (Szósty zmysł, M. Night Shyamalan 1999) i. in; zob. też >feeria.
