monolog, stosunkowa długa, nieprzerwana wypowiedź jakiejś osoby, postaci.

monolog [gr. monologos ,mówiący do siebie’], stosunkowa długa, nieprzerwana wypowiedź jakiejś osoby ( > postać); jest najczęściej względnie jednolita pod względem znaczeniowym o charakterze autonomicznym i samodzielnym (w przeciwieństwie do dialogu), kierowana jest do innej, innych postaci, do siebie samego lub bezpośrednio do widza ( >adres do publiczności); ma charakter konwencjonalnego zabiegu dramaturgicznego służącemu lepszemu poznaniu bohatera a także prowadzeniu narracji. W sztukach audio-wizualnych trudno dokonać jednoznacznej klasyfikacji typów monologów. Rozróżnić można: monolog narracyjny, w których bohater słownie komentuje czy informuje o fabule, akcji, wydarzeniach, które zna bo np. był świadkiem lub niejako poznaje je z nami i ujawnia się on w formie relacji, opowiadania, gawędy, wypowiedzi na stronie, przemówienia, czytania tekstu na głos; monolog wewnętrzny, to prezentacja toku myślenia i przeżyć postaci w utworze narracyjnym, ale bliski mu jest monolog liryczny, tyle, że nacechowany jest on większym ładunkiem poetyckich emocji, np. w formie gorzkiego czy radosnego wyznania, modlitwy, piosenki, arii, songu czy strumienia świadomości; monolog refleksyjno-decyzyjny, w którym postać przed podjęciem decyzji niejako przedstawia argumenty za i przeciw.

Z punktu widzenia medium wyróżnia się monolog estradowy, przeznaczony do estradowego wykonania (w składance, kabarecie, rewii), zazwyczaj o charakterze satyryczno-humorystycznym, np. monologi Hanki Bielickiej (jako postać Ziuty Pietrasińskiej), czy piosenki mającej charakter autorskiej, osobistej wypowiedzi; monolog teatralny – to wypowiedź postaci scenicznej, np. Hamleta „być albo nie być”, improwizacje Konrada w Dziadach Adama Mickiewicz, >tyrady w tragediach klasycystycznych, albo relacje posłów w tragediach greckich a także arie w operze, musicalu czy songi u Bertolda Brechta; monolog filmowy we wszystkich powyższych formach i odmianach występuje w każdym z rodzajów i gatunków filmowych, np. fabularnym, dokumentalnym, oświatowym; może przybierać formy komentarza odautorskiego, narracyjnego, lektorskiego lub > napisów. Szczególną odmianą monologu jest sytuacja, w której wypowiadanym słowom obrazującym tok myśli bohatera nie towarzyszy ruch jego warg – tekst słyszymy na zasadzie dźwięku transcendentalnego ( >dźwięk w filmie). Niekiedy, tak jak w epice, cały utwór może być niejako monologiem wewnętrznym, gdzie bezpośrednie monologowe wypowiedzi bohatera pełnią rolę ramy kompozycyjnej otwierającej i zamykającej fabułę (np. American Beauty, reż. S. Mendes 1999); zob. też: aktor, aktorska sztuka.