dramat, rodzaj literacki obejmujący dzieła o konstrukcji fabularnej, przeznaczone do odegrania przez akto­rów na scenie. Fabuła konstruowana jest poprzez szereg następujących po sobie wypowiedzi postaci w mowie niezależnej, w efekcie czego czas akcji i czas odbioru są z sobą zgodne. Dramat narodził się z działa­nia, które dostosowywało do swoich potrzeb formę literacką, ale także forma teatralna nagina się do ide­owych przesłanek tekstu. Dramat można analizować jako dzieło literackie (→ literacka teoria dramatu) lub jako scenariusz, partyturę teatralną (→ teatralna teoria dramatu). Do zasadniczego tekstu dramatu zalicza się kwestie wypowiadane przez postaci w formie dialogu, monologu, tyrad i adresów do publiczności. Tek­stem pobocznym są → didaskalia. Spoiwem jest świat przedstawiony koncentrujący się wokół akcji mode­lowanej przez konflikt lub intrygę, które dotyczą gł. bohaterów, drugoplanowych i epizodycznych, charakteryzowanych przez ich słowa i czyny. Zasady kompozycyjne d. zmieniały się na przestrzeni wie­ków. Współcz. tekst dramatu dzieli się na akty, sceny i odsłony. Podział ten wywodzi się w prostej linii z dra­matu → antycznego. W średniowieczu d. narodził się powtórnie. Nie był związany z tradycją antyczną, ale poprzez silne zabarwienie rel. wpisywał się w nurt obrzędów, których celem było wywołanie u wier­nych emocji i rozbudzenie w nich potrzeby edukacji religijnej. Taką funkcję spełniał → dramat litur­giczny oraz gatunki z niego wyrosłe: misterium, miracle, moralitet, dialogi. Do rozwoju nowego d. przyczy­niły się intermedia i farsy. W programach wszystkich szkół epoki renesansu znajdowała się → reto­ryka i edukacja teatr., co podniosło kulturę artyst. i przyczyniło się do powstania misteriów i moralite­tów pisanych ze znajomością formy teatr., a także odrodzenia się w konwencji → dramatu humanistycz­nego klas. tragedii ubranej w realia epoki (Odprawa posłów greckich J. Kochanowskiego). Okres baroku miał znaczny wpływ na rozwój d. Wraz z powstaniem w XVI-XVII w. → opery tekst dialogów i monolo­gów przekształcił się w → libretto. Znaczna jego część była przeznaczona do wykonania w formie recytaty­wów, melorecytacji, arii oraz partii chóralnych właściwych dla nowoż.  teatru muzycznego. Aby teksty i melodia były słyszalne, poprawiono akustykę budynku, wracając do koncepcji → odeonu. Scena pudełkowa umożliwiła realizację zaprojektowanych w d. muzycznym wizji scenografii iluzjonistycznej. Komedia dell’arte przyczyniła się do powstania d. z improwizowaną akcją sceniczną w formie intrygi, którą realizowały skonwencjonalizowane postaci. Pewne elementy teatru improwizowanego zawierała także komedia rybałtowska i albertusy. D. elżbietański w Anglii charakteryzuje się szczególną różnorodno­ścią. Londyńskie teatry ograniczały możliwości rozbudowywania dekoracji, co widoczne jest w tekstach d. — bohaterowie kreują przestrzeń, słowami pobudzając wyobraźnię wizualną ówczesnych wi­dzów. W XVI-XVII w. dramat ang. (Ch. Marlow, W. Szekspir) i hiszp. (F. Lope de Vega, P. Calderón de la Barca) przełamał kanon dramaturgii klasycystycznej. W tym samym czasie we Francji, za sprawą P. Corneille’a i J. Racine’a, powróciła forma antycznej tragedii. Swoistą syntezą elementów tradycji antycz­nej, formy lud. i → komedii dell’arte są komedie Moliera. W tym okresie powstała nowoż. tragikomedia, a następnie w XVIII w. drama mieszczańska i melodramat, przyczyniając się m.in. do ukształtowania w XIX w. pojęcia d. jako utworu literackiego z dominacją dialogu. Tak też zaczęto nazywać każdą sztukę te­atralną. → Dramat romantyczny (V. Hugo, A. de Musset, A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, J.W. Goethe, A. Puszkin), odpowiadając na zapotrzebowanie masowego widza, zawierał wizje, do realiza­cji których potrzebna była rozbudowana scenografia, efekty specjalne (→ diorama), maszyneria te­atr. i regulowane oświetlenie. Nowością było wprowadzenie do tekstu d. zapisu akcji równoległej oraz zróżnicowanych psychologicznie postaci. Niektórzy (A. de Musset, C.K. Norwid) pisali d. psycholo­giczne przeznaczone do kameralnych inscenizacji. W XIX w. wraz z rozwojem realizmu ukształtował się → dramat obyczajowo-psychologiczny prezentujący skomplikowane wewnętrznie postaci, ukazujący no­we obyczaje, normy i środowiska społeczne. Dzięki → Wielkiej Reformie Teatru i awangardzie plast­ycznej d. przekształca się w scenariusz, partyturę, zapis pomysłu. W d. XX w. na pierwszy plan wysunęły się zróżnicowania stylowe, związane z przynależnością utworów do określonych nurtów: symbolizm, ekspresjonizm. Do charakterystycznych odmian d. występujących współcześnie należą: → dramat epicki, → dramat poetycki, d. groteskowy rozwijający się w ramach → teatru absurdu. Nowe media skorzystały z dorobku dramaturgii teatr., dostosowując formułę d. do swoich potrzeb (→ dramat radiowy, → dramat telewizyjny). Wiele elementów struktury dramatu znajduje się w scenariuszach film. Zob. też: egzemplarz.